Khi phố nóng, nhà nóng

Cuộc sống cái gì thái quá đều không tốt. Dân Âu Mỹ mê trượt tuyết nhưng khi băng giá phủ kín như đợt lạnh kỷ lục năm qua thì ai cũng than trời. Dân nhiệt đới dãi nắng dầm mưa đã quen ngàn đời, nhưng chị em Việt ngày nay luôn trùm kín mít để mong có làn da trắng trẻo. Ở xứ nào cũng đều tích cực tìm kiếm giải pháp vừa chống lại vừa sống chung với cái đặc trưng khí hậu của xứ đó. Thời biến đổi khí hậu, câu chuyện về đô thị nóng, nhà cửa nóng lại càng... nóng hơn bao giờ.

Nóng từ phố thị...

TP.HCM là một trong những đô thị lớn chịu ảnh hưởng nặng nề nhất do việc di dân từ các vùng lân cận vì nhu cầu phát triển kinh doanh, vì nhu cầu làm ăn sinh sống, tìm kiếm việc làm… Tình trạng kẹt xe, ùn tắc giao thông liên tục là hình ảnh rõ nét nhất để minh hoạ cho vấn đề sức nóng của đô thị mà người dân TP.HCM phải đối mặt hàng ngày, hàng giờ…

Ngoài ra, những giai đoạn bất cập trong lịch sử phát triển đô thị để lại không ít các vấn đề khó tháo gỡ về quy hoạch lẫn cung cách quản lý, theo thời gian ngày càng chất chồng các dấu ấn xấu về mặt mỹ quan đô thị và tiện ích công cộng.

Có thể điểm sơ qua như chuyện thiếu vắng các mảng xanh công cộng thực sự hữu ích, thiếu các quảng trường đủ lớn và tiện nghi cho sinh hoạt ngoài trời của cư dân vào các dịp lễ hội, rồi vai trò quan trọng của hệ thống sông rạch cũng chưa được khai thác đúng mức, quá trình xây dựng - mở rộng - phát triển hạ tầng của thành phố đang tăng dần mật độ bêtông hoá mà giảm đi đáng kể mật độ cây xanh vốn đã khá thưa thớt nếu tính theo dân số và diện tích.

Đơn giản chỉ cần đi trên hai trục lộ lớn là đại lộ Đông Tây (đại lộ Võ Văn Kiệt) và trục Bắc - Nam (đường Nguyễn Hữu Thọ từ quận 4 xuống đến Nhà Bè) để kiểm chứng câu chuyện phố nóng - đường nóng vì thiếu mảng xanh nghiêm trọng ra sao.

Ở khía cạnh nhiệt độ tăng cao, nhiều lập luận cho rằng tăng cường cây xanh có thể giải quyết vấn đề, nhưng thực ra chỉ giải quyết được một phần, bởi bức xạ nhiệt trong đô thị chịu khá nhiều tác động của cấu trúc hạ tầng và công trình xây cất. Cao ốc bọc nhôm kính, sân bãi và vỉa hè bêtông hoá toàn bộ thì bức xạ nhiệt gia tăng, phần tích tụ âm ỉ, phần phản xạ tứ tán, cộng thêm xe máy xe hơi chen chúc nhả khói, nhà phố san sát kín mít che hết gió... thì cả thành phố không nóng hầm hập mới là lạ!

Đến nóng từng nhà

Thôi thì ra đường phải chịu nóng đã đành, nhưng đến khi về nhà cũng chưa chắc đã khá hơn, mà lý do không thể... đổ thừa cho các cấp quản lý vĩ mô được. Có nhiều cái nóng trong nhà mang tính “truyền thống”, không nói ra thì chắc ai cũng biết, nhưng lại ít khi được đề cập và giải quyết thấu đáo. Tường phía tây muôn đời dĩ nhiên rất nóng, mái lợp tôn thì đến đêm vẫn còn hầm hập, cửa sổ hay vách kính bao quanh thì lãnh đủ hiệu ứng nhà kính thiêu đốt, những chuyện về vi khí hậu như thế lạ thay tuy là chuyện không của riêng ai nhưng lại hay bị cho qua trong các trao đổi chuyên môn.

Với lập luận thụ động rằng nhà trong phố làm sao chọn hướng, rằng thôi thì cứ nhìn Singapore cũng xài máy lạnh hết cả đấy, rằng ai cũng thế cả thì mình lo thân mình thôi... khiến cứ đến hẹn lại lên vào mùa nóng là hàng máy lạnh thì cháy, hàng quạt hơi nước và nệm nước cũng rất “hot”, còn nhà nóng vẫn để hoàn nóng!

Xem ra muôn vẻ nóng trong nhà ngỡ như đơn giản, rất đời thường nhưng lại rất dễ gây nên những bất ổn về sức khoẻ lẫn tinh thần của con người, đôi khi âm ỉ nguy hại hơn cả những cái nóng ngoài đường phố hay
bên ngoài xã hội…

Và các giải pháp…

Bệnh nào thì cũng phải có thuốc chữa, vấn đề nào thì cũng có cách giải quyết. Điều cần quan tâm là việc chọn giải pháp sao cho phù hợp với điều kiện của từng vùng, từng khu vực, từng nhà để tránh tình trạng “tiền mất tật mang” khi chọn sai giải pháp…

Giải pháp quy hoạch: Không dễ gì điều chỉnh quy hoạch cả một thành phố, nhưng xử lý cục bộ từng đoạn, từng khu thì hoàn toàn khả thi. Từ vấn đề khống chế tỷ lệ xây dựng, đến trả lại đất tự nhiên trong khuôn viên công trình, cho vỉa hè để gia tăng bề mặt cây xanh, thảm cỏ, tăng khả năng thẩm thấu nước mưa và giảm tích tụ bức xạ nhiệt... đều đã được bàn thảo nhưng thực thi cụ thể và quyết liệt xem ra còn lắm bất cập.

Việc khống chế các khu chức năng hợp lý, tránh nhồi nhét, tập trung quá mức, quy định khu hành chính, thương mại, hay văn phòng phải đảm bảo mật độ cây xanh, giảm ở mức hợp lý bề mặt kính bao phủ cao ốc sẽ góp phần giảm theo các hệ số tích nhiệt bên ngoài bề mặt xây dựng.

Khéo dùng cây xanh - mặt nước: Cây xanh - mặt nước là giải pháp cơ bản và hữu hiệu để chống nóng cho cả ngoài nhà lẫn trong nhà. Tuy nhiên, cũng cần phải lưu ý đến việc chọn những loại cây có tán lớn, tạo bóng mát, ít rụng lá mới giúp cho việc giảm nhiệt được hiệu quả hơn.

Đối với mặt nước, cần phải lưu ý đến sự luân chuyển trong lành và linh động, tránh tình trạng nước tù nước đọng gây ô nhiễm. Cây xanh - mặt nước không chỉ là một giải pháp chống nóng hiệu quả mà còn là một thành phần trang trí độc đáo cho không gian đô thị cũng như từng công trình cả trong lẫn ngoài.

Gần đây các thiết kế tường xanh (greenwall) hay bể thuỷ sinh khá đa dạng đang dần thay thế kiểu cây xanh - mặt nước truyền thống, phù hợp hơn với điều kiện diện tích hẹp, căn hộ chung cư...

Chọn đúng vật liệu xây dựng: Vật liệu cách nhiệt, cách âm: việc sử dụng các loại vật liệu có khả năng cách nhiệt cao cần tính toán ngay từ đầu, không nên để đến khi nóng mới lo đi chống. Đa số các thế hệ vật liệu xanh, thân thiện môi trường gần đây (như gạch không nung, tấm lợp sinh thái...) đều có khả năng cách nhiệt khá cao, nhưng lại ít được quảng bá đúng mức để chủ đầu tư hiểu và chịu sử dụng. Hoặc các vật liệu tuy đã cũ nhưng biết cách sử dụng đúng kỹ thuật vẫn khá tốt cho chống nóng, như gạch tàu, gạch houdis có thể chống nóng hiệu quả cho bancông, sân thượng hoặc mái nhà.

Vật liệu thân thiện với môi trường: Các loại vật liệu thân thiện với môi trường như gỗ nhân tạo, tranh tre lá nứa… không gây bức xạ nhiệt mà còn giúp làm triệt tiêu bớt cái nóng miền nhiệt đới nên cũng là một giải pháp chống nóng hiệu quả và ít tốn kém. Tuy nhiên, khi sử dụng các loại vật liệu tự nhiên này cần phải lưu ý đến sự phù hợp với kiến trúc và nội thất của tổng thể công trình, tránh tình trạng “tre hoá” nhà hiện đại một cách gượng ép.

Xử lý hệ thống kỹ thuật: Máy lạnh, quạt máy, phun sương: là những giải pháp cơ khí nhằm chống nóng một khi các giải pháp tự nhiên về vật liệu và môi trường không có điều kiện để thực hiện. Bản thân các tiêu chí kiến trúc hiện đại và thân thiện môi trường cũng không ngăn cấm sử dụng thông gió - làm mát bằng cơ khí. Vấn đề là làm ở đâu, làm thế nào và tiết kiệm năng lượng ra sao.

Vào mùa nóng “cao điểm” thì một căn phòng có điều hoà không khí hoạt động hiệu quả, tiết kiệm vẫn tốt hơn là cố gắng thông thoáng tự nhiên mà lại đưa luôn vào nhà cả bụi bặm lẫn ồn ào. Có những công trình bắt buộc dùng hệ thống thông gió cơ khí như bệnh viện, văn phòng hay siêu thị thì bài toán đặt ra không phải là nên hay không nên làm, mà làm sao cho đúng, cho đủ, cho đẹp, cho đáng!

Suy cho cùng sức nóng trong không gian sống, từ mỗi nhà đến toàn đô thị luôn là bài toán hóc búa không dễ giải quyết lập tức và đồng loạt, mà đòi hỏi nhìn nhận đúng mức và xử lý linh hoạt. Cái nóng không chỉ xảy ra ở tầm vĩ mô với công tác quy hoạch đô thị và quản lý xã hội, nó còn phát sinh một cách phức tạp ngay trong từng căn hộ, từng gia đình do công tác thiết kế kiến trúc, xây dựng, thậm chí cả do phong cách sống của từng cá nhân. Có cái nhìn đầy đủ và thấu đáo về nguyên nhân gây nóng sẽ giúp mỗi nhà, mỗi người chọn lựa giải pháp và phương án xử lý thích hợp, tiết kiệm, hiệu quả.

Theo Người đô thị